معرفی شورای عالی انقلاب فرهنگی

 

معرفی شورای عالی انقلاب فرهنگی

 

 

دیباچه

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) و در پرتو جانفشانی‌ها و از خودگذشتگی‌های بی‌بدیل مردم؛ نویدبخش تحولات بزرگ و چشمگیر در همه عرصه‌ها و صحنه‌های جامعه در راستای نیل به استقلال و عظمت اسلامی – ملی و رهایی از هرگونه ذلت و خواری از سوی بیگانگان و مقدمه و سبب‌ساز ظهور انقلاب‌های گسترده در همه‌ی زمینه‌ها و حوزه‌ها بوده است که انقلاب فرهنگی از جمله مهمترین و محوری‌ترین آنها است.

مقابله با اعمال نفوذ سیاسی بیگانگان و قطع هر‌گونه وابستگی به اجانب و گذر از فضای نامطلوب و بدور از ارزش‌های والای اسلامی و انسانی حاکم بر جامعه در دوران ستم شاهی و تقویت ریشه‌های فرهنگ مستقل و خودکفا در پرتو موازین اسلامی، گسترش همه‌جانبه اخلاق و فرهنگ اسلامی، تضمین سلامت فکری و روحی، تقویت مبانی معنویت و ایمان، شکوفایی اندیشه‌ها و رشد و توسعه‌ علمی، حصول خودکفایی در بسیاری از زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فکری و فرهنگی به‌عنوان اساس و شالوده استقلال و یکپارچگی جامعه اسلامی؛ از جمله بزرگترین دغدغه‌هایی بود که زمینه‌ساز انقلاب فرهنگی و فرمان ارزشمند و فراموش نشدنی امام خمینی(ره) برای تشکیل «شورای عالی انقلاب فرهنگی» شد.

بی شک تأییدات مکرر رهبر کبیر انقلاب اسلامی(ره) و عنایات و اهتمام ویژه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(مدظله العالی) همواره شامل شورای عالی انقلاب فرهنگی و دست‌اندرکاران امور فرهنگی بوده است. در همین رابطه معظم‌له می‌فرمایند: «من از آغاز تاکنون، این شورا را در قله تصمیم‌گیری برای مسائل فرهنگی می‌دانسته‌ام. البته این مسائل با سیاست و اقتصاد و سیاست خارجی فرق دارد؛ مرز این با آنها مشخص است. این فرهنگ است؛ با همان گستره‌ای که دارد و تأثیری که در همه امور زندگی و شئون یک دولت و یک جامعه و یک ملت می‌تواند بگذارد. آن قله تصمیم‌گیری فرهنگی- به معنای نگاه کلان و مهندسی عمومی فرهنگ کشور که شامل دانشگاه و فرهنگ عمومی و مدرسه و نظام آموزشی و کتاب درسی و تربیت معلم و حتی صنعت و غیر ذلک می‌شود – باید در اینجا طراحی شود.»

از این رو می‌توان گفت دایره وسیع مأموریت شورای عالی انقلاب فرهنگی، تمام گستره و عرصه‌های فرهنگ و علم کشور اسلامی ایران را در برمی‌گیرد که تدوین و تصویب اصول، اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی فرهنگی و علمی کشور، تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور و روزآمد نمودن آنها، تهیه و تدوین نقشه جامع علمی کشور، تهیه و تدوین طرح توسعه و تحول نظام آموزش و تعلیم و تربیت کشور، هدایت و ساماندهی مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و رسانه‌ای کشور، برنامه‌ریزی مواجهه‌ی فعال و مبتکرانه با تهاجم فرهنگی دشمنان با استفاده هدفمند از روش‌های کارآمد و رصد مستمر تحولات برنامه‌های توسعه، فرهنگ، علم، پژوهش و فناوری کشور و ارائه‌ی راهبردهای مناسب از مهمترین آنها می‌باشد.

این مهم به‌خصوص در حوزه مهندسی فرهنگی بیش از پیش خود را نشان می‌دهد، آنجا که باید ضمن رسیدن به تعریفی مشخص از فرهنگ، سیاست فرهنگی، مهندسی فرهنگ، مهندسی فرهنگی، فرهنگ عمومی و... با رصد ارزش‌ها، هنجارها و جریان‌های فرهنگی به شناسایی مهمترین مؤلفه‌های فرهنگی رسید و ضمن تدقیق در این مؤلفه‌ها به تبیین چگونگی رفع مسائل و مشکلات فرهنگی و ارائه راهکارها و روزآمدی آنها در قالب نقشه مهندسی فرهنگی پرداخت.

کتاب حاضر به منظور آشنایی بیشتر اهالی علم و فرهنگ و عموم علاقمندان با اهم فعالیت‌ها و رویکردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه و تدوین شده تا زمینه‌ مناسبی برای اطلاع‌رسانی از عملکرد شورای عالی از یک طرف و تمهیدات لازم برای تعامل سازنده میان نخبگان و دستگاه‌های مسئول با  شورا و دبیرخانه آن فراهم آید.

 

                                                محمدرضا مخبر دزفولی

                                                                دبیرشورای عالی انقلاب فرهنگی

 

 

---

 

 

 

تاریخچه شورای عالی انقلاب فرهنگی

پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمن 1357 و به‌دنبال آن استقرار نظام جمهوری اسلامی به‌جای نظام ستمشاهی پهلوی، تغییر و تحول بنیادینی را در عرصه‌های گوناگون اجتماعی به وجود آورد، چراکه تحول در نظام از طریق تحول در بنیادها و ساختارها تحقق می‌یابد. در این راستا مقوله «فرهنگ» از جایگاه ویژه و پایگاه ممتازی برخوردار بوده، به‌طوری که تصور تغییر در نظام بدون تغییر در فرهنگ حاکم بر آن، تصوری ناموجه است.

صدور پیام نوروزی امام خمینی «ره» در اول فروردین 1359را باید نقطه عطفی در تاریخ انقلاب فرهنگی دانست. ایشان در بند «11» این پیام بر ضرورت ایجاد «انقلاب اساسی در دانشگاه‏‌های سراسر کشور»، «تصفیه‌ی اساتید مرتبط با شرق و غرب» و «تبدیل دانشگاه به محیطی سالم برای تدوین علوم عالی اسلامی» تأکید کردند.

پس از تعطیل رسمی دانشگاه‌ها در خردادماه، امام خمینی«ره» در23/3/59 فرمانی را مبنی‌بر تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی صادر نمودند که در قسمتی از فرمان ایشان آمده است:

«مدتی است ضرورت انقلاب فرهنگی که امری اسلامی است و خواست ملت مسلمان می‏باشد، اعلام شده است و تاکنون اقدام مؤثری انجام نشده است و ملت اسلامی و خصوصاً دانشجویان با ایمان متعهد نگران آن هستند و نیز نگران اخلال توطئه‌گران که هم‌اکنون گاه‌گاه آثارش نمایان می‏شود و ملت مسلمان و پایبند به اسلام خوف آن دارند که خدای نخواسته فرصت از دست برود و کار مثبتی انجام نگیرد و فرهنگ همان باشد که در طول مدت سلطه رژیم فاسد کارفرمایان بی‏فرهنگ، این مرکز مهم اساسی را در خدمت استعمارگران قرار داده بودند. ادامه این فاجعه که مع‌الاسف خواست بعضی گروه‌های وابسته به اجانب است، ضربه‌ای مهلک به انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی وارد خواهد کرد و تسامح در این امر حیاتی، خیانتی عظیم بر اسلام و کشور اسلامی است.»

در این فرمان، حضرت امام به عده‌ای از اساتید حوزه‌ها و دانشگاه‌ها مأموریت دادند تا ستادی تشکیل دهند و از افراد صاحب‌نظر و متعهد، از میان اساتید مسلمان و کارکنان متعهد و با ایمان و دیگر قشرهای تحصیل‌کرده، متعهد و مؤمن به جمهوری اسلامی برای تشکیل شورایی دعوت کنند و برای برنامه‏‌ریزی رشته‏‌های مختلف و خط‌مشی فرهنگی آینده دانشگاه‌ها، براساس فرهنگ اسلامی انتخاب و آماده‌سازی اساتید شایسته، متعهد و آگاه و دیگر امور مربوط به انقلاب آموزشی - اسلامی اقدام نمایند.

ستاد انقلاب فرهنگی طبق فرمان امام(ره) ملزم بود که در برخورد با مسائل دانشگاهی فعالیت‏های خود را بر چند محور متمرکز کند:

- تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاه‏‌ها،

- گزینش دانشجو،

- اسلامی کردن جو دانشگاه‌ها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها، به صورتی که محصول کار آنها در خدمت مردم قرار گیرد.

در شهریور ماه سال 62 با توجه به نظر امام خمینی(ره) مبنی بر لزوم ترمیم و تقویت ستاد و به‌خصوص حضور مسئولین اجرایی در آن و به دنبال پیشنهاد و تکمیل ستاد انقلاب فرهنگی از طرف رئیس جمهور وقت (حضرت آیت الله خامنه‏ ای)، امام امت برخی از مسئولین اجرایی مانند نخست وزیر، وزرای فرهنگ و آموزش عالی، فرهنگ و ارشاد اسلامی و دو نفر دانشجو به انتخاب جهاد دانشگاهی را  به ترکیب ستاد اضافه نمودند.

با بازگشایی دانشگاه‌ها و توسعه مراکز آموزشی و گستردگی فعالیت ستاد انقلاب فرهنگی؛ ضرورت تقویت این نهاد بیش از پیش احساس شد، به‌طوری که حضرت امام «ره» در آذر 1363 برای دومین بار ستاد انقلاب فرهنگی را ترمیم کردند و به این ترتیب شورای عالی انقلاب فرهنگی با ترکیبی جدید تشکیل شد. در بخشی از این فرمان آمده است:

«خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه‌دار غرب مبارزه کرد. اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور، تقویت این نهاد را لازم دیدم. بدین جهت علاوه بر کلیه افراد ستاد انقلاب فرهنگی و رؤسای محترم سه قوه، حجج اسلام آقای خامنه‏ ای، آقای اردبیلی و آقای رفسنجانی و همچنین جناب حجت‌الاسلام آقای مهدوی کنی و آقایان سیدکاظم اکرمی وزیر آموزش و پرورش و رضا داوری و نصرالله پورجوادی و محمدرضا هاشمی را به آنان اضافه نمودم.»

سومین ترمیم عمده شورای عالی انقلاب فرهنگی به سال 1375 برمی‏گردد. رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت ‏آیت ‏الله ‏خامنه‏ ای (مد‌ظله العالی) در تاریخ 14/9/75 با صدور پیامی ضمن تعیین ترکیب جدید اعضای شورای عالی بر اهمیت جایگاه و وظایف خطیر آن نیز تأکید نمودند، در این پیام آمده است:

«شورای عالی انقلاب فرهنگی که با تدبیر حکیمانه امام راحل عظیم‌الشأن به جای ستاد انقلاب فرهنگی پدید آمد، نقش فعال و مؤثری را در عرصه‌های امور فرهنگی کشور به‌خصوص دانشگاه‏‌ها ایفا کرد و برکات زیادی از خود به‌جای گذارد. اکنون با پیشرفت کشور در کار سازندگی و گسترش دامنه نیاز به دانش و تخصص و لزوم فراگیری علوم و فنون و پرورش محققان و نوآوران و استادان و متخصصان کارآمد، اهمیت این بخش از مسائل فرهنگی تأکید مضاعف یافته است. توسعه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و دیگر مراکز آموزش و آموزش عالی که پاسخ طبیعی به آن نیاز است و افزایش چشمگیر کمیت دانشجویی، به‌نوبه خود تکالیف تازه‏یی را بر عهده مسئولان امور فرهنگی کشور می‏گذارد که برتر از همه آنها اولاً کیفیت بخشیدن به مایه‌های علم و تحقیق در این مراکز و ثانیاً پرداختن به تربیت معنوی دانشجویان و هدایت فکر و عمل آنان است.»

در بخشی دیگر از این پیام، ضمن اشاره به هجوم فرهنگی همه‌جانبه دشمنان به ارزش‏های اسلامی و فرهنگ اصیل ملی و باورهای مردم آمده است:

«همه این حقایق مهم و هشدار دهنده، مسئولان فرهنگی کشور را به تدبیری برتر و اهتمامی بیشتر و تلاشی گسترده‌تر فرا می‌خواند و به ویژه شورای عالی انقلاب فرهنگی را که در جهاد ملی با بی‏سوادی و عقب‌ماندگی علمی و تبعیت فرهنگی، در حکم ستاد مرکزی و اصلی است، به تحرک و نوآوری و همت گماری برمی‏ انگیزد.»

همچنین مقام معظم رهبری در تاریخ 25/12/81  با توجه به پایان یافتن دوره مسئولیت اعضای حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی، اعضای جدید را برای یک دوره سه ساله منصوب کردند.

معظم له در تاریخ 15/2/86  نیز اعضای جدید این شورا را انتخاب نمودند.

به‌این ترتیب شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد مرحله جدیدی از حیات تشکیلاتی خود ‏شد. در این مرحله، شورای عالی انقلاب فرهنگی موظف گردید در رأس فعالیت‌های خود به تدوین نقشه‌ جامع علمی کشور، مهندسی فرهنگی و تحول و نوسازی نظام آموزشی پرداخته و با سیاستگذاری‏های اصولی؛ زمینه را برای پیدایش جامعه‏ای بهره‌‏مند از حیات طیبه الهی فراهم سازد.

آخرین ترمیم در ترکیب شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 17/3/90 صورت پذیرفت و مقام معظم رهبری با انتصاب آقایان جنتی و حبیبی به عنوان اعضای افتخاری؛ معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، وزیر ورزش و جوانان و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات را نیز به اعضای حقوقی شورای عالی افزودند و برای اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی با تعیین اولویت‎های برنامه‌ای؛ حکم صادر نمودند.

 

---

 

 

 

جایگاه، اهمیت و ضرورت شورای عالی انقلاب فرهنگی

تدبیر و تأکید رهبر کبیر انقلاب و مقام معظم رهبری بر استمرار وجود نهادی که به‌طور دائم و به‌صورت مستمر و فعال موضوع فرهنگ و علم را طراحی و برنامه‌ریزی کند، از اهمیت راهبردی این نهاد حکایت دارد. تدبیری که موجب شد حجم زیادی از کارکردها در حوزه علم و فرهنگ و آنچه که مبنای عمل در حوزه علم، آموزش، تحقیق و پژوهش قرار می‌گیرد، بر‌اساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد. این موضوع - که هم آمار و ارقام مؤید آن است و هم مورد تأیید فعالان و کارشناسان حوزه‌های گوناگون است - نشان می‌دهد که این تدبیر و اندیشه از ابتدا با رهبران انقلاب بوده است و به‌دلیل اهمیتی که بخش علم، تحقیق و فرهنگ داشته این نهاد در جایگاه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور پیش‌بینی شده است.

جایگاه، نقش و مأموریت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی در طراحی و هدایت علم و هنر و فرهنگ کشور، رسالتی است که بر عهده دیگر نهادها و قوای کشور گذاشته نشده است.

   مقام معظم رهبری در مورد جایگاه شورای عالی می‌فرمایند:

«یک جایی لازم است که ما به فعالیت‌های فرهنگی متنوع و گوناگون و بسیار پراکنده و گسترده یک سمت و سو و جهت واحد بدهیم. مرکز این همین جا است. آن مرکزی که شما به دنبال آن می‌گردید همین است. ما جای دیگری نداریم. نمی‌توانیم هم جای دیگری درست کنیم.»

وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی فقط سیاستگذاری نیست، بخش زیادی از کار شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاستگذاری است؛ ولی بخشی دیگر طراحی شیوه‌های اجرایی یک تصمیم در حوزه استراتژیک است.

همچنین معظم له در سال 1386 می‌فرمایند:

«ضروری است سازوکارهای لازم به‌منظور هماهنگی و مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی از سوی شورا در اسرع وقت تدوین گردد.»

«شایسته است با عنایت به ابعاد جدید تهاجم فرهنگی و برنامه‌ریزی گسترده قدرت‌های سلطه‌گر در استفاده‌ی هدفمند از روش‌ها و ابزارهای نو جهت مقابله با انقلاب اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن ساماندهی جبهه فرهنگی انقلاب در مقابل جبهه فرهنگی جریان معارض، به رسالت حیاتی خود در مواجهه فعال و مبتکرانه با تهاجم فرهنگی و خصوصاً جلوگیری از ترویج ابتذال و فساد اخلاقی در کشور عمل نماید.»

مقام معظم رهبری در دیدار مورخ 23/3/90 با اعضای شورای عالی، ضمن اشاره به اهمیت بالای مقوله‌ی فرهنگ، مسئولیت شورای عالی را مهم و عظیم خواندند و تأکید کردند: «در عرصه‌ی تهاجم پیچیده و فراگیر فرهنگ جبهه استکبار بر ضد نظام اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی همچون یک قرارگاه اصلی، وظیفه سیاستگذاری راهبردی و هدایت دستگاه‌ها و مراکز تأثیرگذار فرهنگی و بخش‌های اجرایی را بر عهده دارد».

 

اعتبار مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی 

به دنبال استفسارحضرت آیت الله خامنه ‌ای رئیس جمهور وقت درباره اعتبار مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، حضرت امام(ره) در تاریخ 6/12/63 پاسخ فرمودند:

«ضوابط و قواعدی را که شورای محترم عالی انقلاب فرهنگی وضع می‌نمایند باید ترتیب آثار داده شود.»

به استناد مصوبه جلسه409 مورخه 20/8/76،  شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان مرجع عالى سیاستگذارى، تعیین خط مشى، تصمیم‏گیرى و هماهنگى و هدایت امور فرهنگى، آموزشى و پژوهشى کشور در چارچوب سیاست‌هاى کلى نظام محسوب مى‏شود و تصمیمات و مصوبات آن لازم‏الاجرا و در حکم قانون است.

همچنین رهبرمعظم انقلاب در مورد لازم الاجرا بودن مصوبات در دیدار با رئیس و اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورخه 4/11/76  فرمودند:

«هیچکس در کشور از وجود یک دستگاه متفکر، جامع، داراى همه خصوصیات برجسته و آگاه به کمبودها و نیازها مانند شوراى عالى انقلاب فرهنگى بى‏نیاز نیست. این شورا متصدى شناخت مسائل فرهنگى و بحث و تصمیم‌گیرى در مورد آنها و ابلاغ مصوبات براى اجراست. بنا‌بر‌این مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى لازم‏الاجرا است و همه دستگاه‌ها باید خود را موظف به اجراى تصمیمات این شورا بدانند.»

همچنین ایشان در دیدار با رئیس و اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورخه 24/9/78 مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى را براى مجریان کار فرهنگى، قانونى و لازم‏الاجرا خواندند و فرمودند: «همه نهادها باید به این مصوبات به دیده اعتبار بنگرند».

ایشان در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورخه 26/9/81 تصریح کردند:

«مصوبه این شورا باید به وسیله‌ دبیرخانه ابلاغ و اجرای آن به وسیله آقای رئیس جمهور تضمین شود؛ یعنی نه وزارت آموزش و پرورش، نه وزارت علوم، ‌نه وزارت بهداشت و نه وزارت ارشاد جرأت نکنند مصوبه را اجرا نکنند؛ باید حتماً اجرا کنند. ما این‌همه آدم‌های صاحب فکر را که یک ساعت از وقتشان چقدر ارزش دارد، آن هم برای چنین کار مهمی در این شورا جمع کرده‌ایم؛ اگر مصوبات اجرا نشود معنا ندارد.

من بر این معنا اصرار دارم که فکری بکنید و بیش از همه به نظر من تکلیف بر عهده دبیرخانه است و رجوع دبیرخانه به آقای رئیس جمهور، که این مسئله را تأمین کنند. همه‌ی مسئولان دولتی باید وظیفه‌ی خود بدانند مصوبات را اجرا کنند. شما می‌گویید مجلس، قانونگذار است؛ خیلی خوب، این جا قانون تدوین نمی‌کند. همه‌ی چیزهایی که لازم‌الاجراست، قانون نیست؛ مصوبات دولت هم لازم‌الاجراست. بخشنامه فلان وزیر برای زیردست خودش لازم الاجراست، لازم نیست حتماً اسمش قانون باشد؛ اما بلاشک واجب‌الاجرا بودن، نتیجه‌ی قانون را خواهد داشت؛ امام هم به همین نکته توجه داشتند. ما گفتیم مصوبات این شورا در حکم قانون باشد، ایشان گفتند باید اجرا شود. باید اجرا شود یعنی ترتیب اثر داده شود.»

حضرت آیت الله خامنه‌ ای در دیدار اخیر با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورخ 23/3/90، اجرای سیاستگذاری‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی را موضوعی مهم و ضروری خواندند و تأکید کردند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی از نهادهای قانونی و قطعی نظام ومصوبات آن لازم اجراست».

ایشان در همین دیدار فرمودند: «تضمین اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، حضور رؤسای سه قوه در این شورا است؛ به سازوکار قانونی شورا احترام گذاشته شود و مصوبات همواره باید به سرعت ابلاغ شوند»

 

 

---

 

 

 

وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی

1. تدوین و تصویب اصول، اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌‌ریزی فرهنگی و علمی کشور، تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور و روزآمد نمودن آنها.

2. تهیه و تدوین نقشه جامع علمی کشور.

3. تهیه و تدوین طرح توسعه و تحول نظام پژوهش و تعلیم و تربیت کشور.

4. هدایت و ساماندهی مدیریت کلان دستگاه‌های فرهنگی، آموزشی و پژوهشی و رسانه‌ای کشور.

5. برنامه‌ریزی برای مواجهه‌ی فعال و مبتکرانه با تهاجم فرهنگی دشمنان با استفاده هدفمند از روش‌های کارآمد.

6.  رصد مستمر تحولات برنامه‌های توسعه، فرهنگ، علم، پژوهش و فناوری کشور و ارائه‌ی راهبردهای مناسب.

7. سیاستگذاری، حمایت و بهره‌گیری از نظریه‌پردازی، و ایجاد و زمینه‌سازی و مناظره در حوزه فرهنگ و علم.

8. مشارکت فعال در برنامه‌ریزی جامع کشور در زمینه‌های علمی و فرهنگی مورد نظر چشم‌انداز و پیگیری تحقق آن.

9. برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های خاص برای شناسایی، جذب و ارتقاء بهره‌مندی از نخبگان، تربیت و پرورش علمی و معنوی استعدادهای درخشان و بهره‌گیری از توانایی‌ها، ابتکارات و خلاقیت‌های آنان در حوزه فرهنگ و علم.

10. تصویب ضوابط و معیارهای اساسی تأسیس مؤسسات و مراکز علمی، فرهنگی، تحقیقاتی، فرهنگستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و تصویب اساسنامه دانشگاه‌های خاص.

11.  تهیه، تدوین و تصویب ضوابط کلی گزینش و جذب مدیران فرهنگی و علمی کشور، استادان، معلمان و دانشجویان.

12.  سیاستگذاری برای تعیین سهم اعتبارات فرهنگی، علمی، پژوهشی و فناوری و تعیین جهت‌گیری و اولویت هزینه‌کرد اعتبارات در برنامه‌های پنج‌ساله و بودجه‌های سالیانه.

13.  طراحی سازوکارهای مناسب برای اجرایی شدن مصوبات شورا در دستگاه‌های مختلف کشور و نظارت مؤثر بر اجرای آنها.

14.  ارزیابی برنامه‌های توسعه فرهنگی، علمی و اجتماعی کشور.

15.  سیاستگذاری و ساماندهی مدیریت فعالیت‌های فرهنگی و علمی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور.

16.  تعیین سیاست‌های رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران.

17.  سیاستگذاری لازم برای حاکمیت و گسترش فرهنگ اسلام ناب محمدی(ص).

18.  سیاستگذاری برای تولید محصولات فرهنگی کشور براساس ارزش‌های و معیارهای ملی و اسلامی.

19.  تصویب پیوست‌های فرهنگی طرح‌های ملی و کلان اقتصادی،‌ عمرانی و صنعتی کشور.

20.  سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان برای وحدت حوزه و دانشگاه.

21.  سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای بازبینی و تحول محتوایی  رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی برمبنای ارزش‌های اسلامی و مقتضیات فرهنگی کشور.

22.  زمینه‌سازی برای اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور و نقشه جامع علمی کشور.

23.  تعیین و تصویب شاخص‌های فرهنگی.

 

---

 

 

 

رویکردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی

مهم‌ترین رویکردها و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در سه دهه گذشته به شرح ذیل می‌باشد:

دهه اول (63 تا 69): توجه به زیرساخت‌های مورد نیاز توسعه علمی و فرهنگی کشور، تقویت و تحکیم آنها و اهتمام به حل مشکلات و پیشرفت امور علمی و فرهنگی کشور از جمله رویکردها و دغدغه‌های اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده است که در مصوبات ذیل تجلی یافته است:

1. ساختاری: تشکیل شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش عالی کشور، شورای فرهنگ عمومی، شورای فرهنگی ـ‌‌‌ اجتماعی زنان، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، هیأت امنای دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، شورای عالی آموزش عالی علمی ـ‌‌‌ کاربردی.

2.  سازمانی: تأسیس سازمان «سمت»، مرکز نشر دانشگاهی، دفتر جذب نخبگان، انجمن آثار مفاخر فرهنگی، دفتر جذب نیروهای متخصص خارج از کشور، دانشگاه‌های تربیت مدرس، شاهد، دانشگاه بین‌المللی اسلامی و پیام نور، فرهنگستان علوم، مؤسسه عالی پژوهشی در برنامه‌ریزی و توسعه، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

3. اساسنامه و آیین‌نامه: تأسیس مؤسسات آموزش عالی غیردولتی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه امام رضا(ع)، دانشگاه مفید، شورای نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، تأسیس بسیج دانشجویی.

4. سیاست و ضوابط: نحوه‌ی تعیین و انتصاب رؤسای دانشگاه‌ها، گزینش استاد و دانشجو، اعزام بورسیه به خارج، دوره دکتری انرژی اتمی، سهمیه بورسیه‌ی مناطق محروم، تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش، سوادآموزی، توسعه آموزش عالی، نشر کتاب، سیاست تحقیقات کشور، آزمون سراسری دانشگاه‌ها، تأسیس مراکز تحقیقاتی.

دهه دوم (70 تا 79): علاوه بر توسعه و تقویت زیرساخت‌های قبلی، توجه ویژه به فرهنگ عمومی، نخبگان، زنان،‌ موضوعات برون‌مرزی، ارزیابی و نظارت و ورود به نظام برنامه‌ریزی توسعه کشور از مهمترین رویکردهای شورای عالی است که در مصوبات ذیل تبلور می‌یابد:

1.  زیرساخت:آیین‌نامه‌ها‌ی مدیریت دانشگاه‌ها، تشکّل‌های اسلامی دانشگاه‌ها و انضباطی دانشجویان و بسیج دانش‌آموزی، تأسیس انجمن‌های علمی و ادبی و هنری، اساسنامه مؤسسات و مراکز آموزش عالی، اساسنامه شهرک‌های علمی و تحقیقاتی، فرهنگستان هنر، تشکیل شورای عالی جوانان و شورای هنر و...

2.  نخبگان و زنان: تدارک تأسیس مرکز آموزش عالی برای دانشجویان نخبه،‌ طرح شکوفا سازی استعدادهای درخشان، آیین‌نامه تشکیل شورای هدایت استعدادهای درخشان، سیاست‌های اشتغال زنان، سیاست‌های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی زنان کشور، اصول و مبانی گسترش فرهنگ عفاف، سیاست‌های تحقیقاتی مسائل زنان.

3. فرهنگ عمومی: مسئله ویدئو، سیاست‌های سینما و مطبوعات، طرح هماهنگی در مدیریت امور فرهنگی، احیای نقش مساجد، آیین‌نامه‌ی روزهای خاص، نحوه‌ی نامگذاری معابر و اماکن، نحوه‌ی نظارت بر ساخت و نصب مجسمه، ساماندهی مدیریت فرهنگی کشور، بزرگداشت سال امیرالمؤمنین، شورای نظارت بر اسباب بازی کودکان و... .

4. برون مرزی: آیین‌نامه‌ی فعالیت‌های برون مرزی دانشگاه‌ها، احیای نقش مساجد برای مقابله با تهاجم فرهنگی، آموزش عالی ایرانیان مقیم کشورهای حوزه خلیج فارس، برنامه‌ریزی برای شرکت در مجمع پکن، تأسیس شعبه‌ی دانشگاه تهران در باکو، عدم الحاق ج.ا.ا به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی و... .

5.  ارزیابی و نظارت بر برنامه‌های توسعه: تلفیق برنامه‌های تحقیقاتی بخش‌های مختلف در برنامه دوم، خط‌مشی‌های اساسی توسعه‌ی آموزش عالی در برنامه دوم توسعه، ضوابط تأسیس مؤسسات فرهنگی و نظارت بر آنها، شورای نظارت بر ساخت، واردات و توزیع اسباب بازی کودکان، کلیات تأسیس مرکزی برای ارزیابی و آینده‌نگری علوم و فنون، آیین‌نا‌مه‌ی ارزیابی وضع فرهنگی و علمی کشور، ضوابط نظارت بر نمایش، نحوه‌ی نظارت بر علائم و تصاویر روی البسه و لوازم التحریر و... .

دهه سوم (80 تا 89): ضمن تأکید بر استمرار رویکردهای دو دهه قبل و برطرف کردن بسیاری از تنگناها و مشکلات در دستگاه‌های علمی و فرهنگی کشور در بخش‌ها و موضوعات مختلف و واگذاری بسیاری از امور اجرایی به دستگاه‌های مربوط، باید افزود ورود شورای عالی به مأموریت‌های جدید مانند ایجاد نهضت نرم‌افزاری، تدوین نقشه‌ جامع علمی کشور، تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور، تحول و نوسازی نظام آموزشی کشور، و پیگیری برای اجرایی شدن مصوبات شورای عالی، گواهی روشن بر اهمیت و تأثیرگذاری این نهاد سیاستگذار  و هدایت مدبرانه آن توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی است. برخی از مهمترین تصمیمات و مصوبات شورای عالی در این دهه عبارتند از:

تصویب و ابلاغ نقشه‌ی جامع علمی کشور، مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای، شاخص‌های ارزیابی علم و فناوری، راهکارهای اجرایی ارتقاء علم و فناوری کشور، تشکیل هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی و مناظره، شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی، اساسنامه بنیاد ملی نخبگان، طرح جامع توسعه فرهنگ نماز، اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست‌های تحکیم خانواده، سیاست‌ها و راهبردهای ارتقاء و توسعه فناوری نانو، تشکیل مرکز مطالعات راهبردی، تشکیل شوراهای تخصصی، نقشه مهندسی فرهنگی کشور، تحول و نوسازی نظام آموزشی کشور، منشور توسعه فرهنگ قرآنی، راهبردهای زیست فناوری، لزوم پیش‌بینی پیوست فرهنگی برای طرح‌های کلان اقتصادی و فرهنگی، سیاست‌ها و ضوابط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام «ISC»، اصول حاکم بر سیاست‌های کلی برنامه‌های فرهنگی- اجتماعی سیاسی و اقتصادی برنامه پنجم توسعه، موافقت با تأسیس پارک زیست فناوری، راهبردها و راهکارهای مقابله با آثار منفی شبکه‌های ماهواره‌ای، واگذاری تصویب رشته‌های حوزوی و علوم انسانی به شورای گسترش حوزه‌های علمیه، اعتبار و نحوه‌ی امتیاز علمی به مجلات و تأسیس انجمن‌ها و قطب‌های علمی و... در حوزه‌های علمیه، اصول حاکم بر آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیأت علمی، تاسیس بنیاد ملّی بازی‌های رایانه‌ای، بومی گزینی در آموزش عالی.

 

دور جدید فعالیت‌های شورای عالی، دوره کار، تلاش، جدیت بیشتر و دوره‌ی کمال شورا

با روی کار آمدن دولت نهم و انتخاب دبیر جدید شورا، سر‌فصل جدیدی از برنامه‌ریزی، تلاش و کار در شورا رقم‌خورد و تجربه یک روند تکاملی آغاز شد. در این دوره؛ دبیرخانه شورای عالی ضمن ساماندهی امور دبیرخانه و راه‌اندازی شوراهای تخصصی و ارتباط با نخبگان و صاحب‌نظران و مراکز حوزوی و دانشگاهی؛ از یک سو عقبه‌ی علمی و تخصصی گسترده‌ای را برای تصمیمات شورا فراهم نمود و از سوی دیگر با برقراری ارتباط گسترده با نهادها، دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجرایی به عنوان خط مقدم اجرایی تصمیمات شورا، گام‌های زیادی را برای اجرایی نمودن مصوبات شورا برداشته است. خوشبختانه این اقدامات و فعالیت‌ها موجب خرسندی مقام معظم رهبری نیز شده است که در ذیل به فرازهایی از گفتارهای معظم له در این خصوص اشاره می‌شود:

 

  

فرازهایی از گفتارهای مقام معظم رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های 86 و 90

• در این دو، سه سال اخیر، بین کسانی که ما از آنها نظر خواستیم و نظر دادند، اجماعی است که کار و تحرک و جدیت شورا خیلی بیشتر از گذشته است و این هم جای شکرگزاری است. الان خوشبختانه شورا از گذشته فعال‌تر است و در همان جهتی که مورد نظر است؛ تصمیم‌گیری می‌کند.

• من بالخصوص مطلع هستم که آقای رئیس جمهور در این شورا با جدیت شرکت می‌کنند و از نظراتی هم که اظهار کردند، این بر می‌آید. از ایشان تشکر می‌کنم.

• همچنین از دبیر محترم شورا، آقای دکتر مخبر که خوشبختانه در دبیرخانه هم کارهای خوب و وسیعی انجام گرفته، تشکر می‌کنم.(17/9/1386)

• از تلاش‌ها و اقدامات بسیار خوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانه و شوراهای تابعه تشکر و قدردانی می‌کنم.

• انسان لذت می‌برد که تحرکی در وضع نخبگان برتر نظام در مهمترین عرصه حیاتی ما «فرهنگ» وجود دارد.

• از یکایک اعضای شورای عالی، دبیرخانه و کسانی که در دبیرخانه کار می‌کنند، تشکر می‌کنم و انشاالله هم موفق باشند.

• کارهای خوبی انجام گرفته است، مثل نقشه جامع علمی، که مژده دادند تلاش‌هایی برای اجرایی کردن آن در جریان است که انشاالله این کار باید پیش برود.

• شورای عالی انقلاب فرهنگی روز به روز تکمیل شده است. الان شورا کامل‌تر، قوی‌تر، مجرب‎تر، پخته‌تر و در زمینه کارها گسترده‌تر و وسیع‌تر شده است و لازم است این نقش؛ جدی گرفته شود.(23/3/90)